پاداش و مجازات یا تجسّم اعمال؟!

 

پاداش و مجازات یا تجسّم اعمال؟! 

به بهانه تفسیر آیه 110 سوره مبارکه بقره 

و أقیموالصلوة و آتوالزّکوة و ما تقدّموا لأنفسکم من خیرٍ تجدوه عند الله انّ الله بما تعملون بصیر 

آیه 110 سوره مبارکه بقره در بیان نحوه ایستادگی و پایداری مسلمین در برابر توطئه دشمنان که در آیه قبل ذکر آن شد و نایل شدن به مقام « عفو » و «صفح» ،‌ دو دستورالعمل تازه برای مسلمین مطرح ساخته است: اقامه نماز و ایتای زکات. 

نماز ، وسیله ارتباط بنده با پروردگار خویش است و تقویت نیروی ایمان را با استعانت از قدرت لایزال الهی به همراه دارد و برای همین است که خداوند ، راه استعانت جستن بندگان از خود را در صبر و نماز بیان فرموده است (استعینوا بالصبر و الصلوة)[1]. و این در حالی است که نیل به مقام صبر نیز بدون توفیق الهی ناممکن است( واصبر و ماصبرک الّا بالله).[2]  

زکات نیز پل ارتباطی بنده با دیگر بندگان خداوند بوده و راه ایجاد وحدت و انسجام در میان افراد امّت بوده و آنها را در برابر صفوف دشمنان ، یکپارچه و هماهنگ می سازد.

در ادامه آیه صحبت از تجسم اعمال است و بطور وی‍ژه اعمال خیر انسان که اعم است از خیر مشهود و یا خیر نامشهود. خیر مشهود از قبیل خیرات علنی و آشکار و نامشهود از جمله نیات خیر انسان و یا دعا در حق برادر مؤمن و ... و نیز این خیرات ، اعم است از خیرات ما تقدم (در زمان حیات فرد) و یا خیرات ماتأخر (پس از موت فرد) که البته بر اساس نظر قرآن کریم ، ارزش و ثواب خیرات ما تقدّم ، یعنی اعمال صالح و خیراتی که فرد در زمان حیات خویش بدان نایل می گردد بیش از ماتأخّر است(و ما تقدّموا لأنفسکم من خیرٍ تجدوه عندالله هو خیراً و أعظم أجراً ).[3] 

و این در سفارش معصومین (ع) نیز آمده ، از جمله در بیان نورانی امیر کلام ، علی (ع) است که : کن وصیّ نفسک[4] ، پیش از آن که به وصی برای خود نیازمند شوی تا به او سفارش انجام کار خیر پس از خود را بدهی ، خودت را وصی خود کن و به انجام خیرات ما تقدم بپرداز و... 

نکته مهم آنکه این آیه یکی از ده ها آیه ایست که به اثبات تجسم و یا تجسّد اعمال در قیامت می پردازد و قائلین به این نظریه که قاطبه علمای شیعه ، خاصّه علمای معاصر را تشکیل می دهد بر این نظر استوارند که آنچه به انسان می رسد در پاسخ اعمالش ، اعم از پاداش های اخروی چون حور و قصور و نعم بهشتی دیگر و یا عقاب های اهل جهنم ، همه و همه ، تجسم عینی اعمال خود انسان در روز قیامت است. بعبارت دیگر ، اعمال انسان دارای دو بعد ملکی و ملکوتی است که بعد ملکی آن در دنیا و بعد ملکوتی آن در آخرت به ظهور می رسد و معنای عدالت حضرت حق ، جز در تجسم عینی اعمال انسان به اثبات نمی رسد. مفهومی که در بسیاری از آیات قرآن کریم نیز تجلّی یافته است: 

فمن یعمل مثقال ذرّة خیراً یره و من یعمل مثقال ذرّة شراً یره[5]

کذلک یریهم الله أعمالهم حسرات علیهم[6]

یوم تجد کل نفس ما عملت من خیرٍ محضراً و ما عملت من سوء[7]  و ... 

اللهمّ انفعنی و ارفعنی بالقرآن العظیم.... 

منبع:  تفسیر شریف تسنیم ، ج 6 ، صص 180-170 ، حضرت علّامه استاد جوادی آملی حفظه الله

---

[1] - بقره -153

[2] - نحل- 127

[3] - مزمّل - 20

[4] - حکمت 254 نهج البلاغه

[5] - زلزال- 8-7

[6] - بقره - 167

[7] - آل عمران- 30